روزنامه آرمان – زهرا سلیمانی: برف و باران رفت و آلودگی آمد. هوای تهران و چند کلانشهر دیگر آلوده است. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این آلودگی ادامه خواهد داشت و به همین منظور امروز مدارس ابتدایی، پیش‌دبستانی و مهدکودک‌های تهران به غیراز پردیس، دماوند و فیروزکوه تعطیل شدند. طرح زوج و فرد از در منازل اجرا می‌شود و مسئولان به شهروندان توصیه می‌کنند از تردد غیرضروری اجتناب کنند و اگر چاره‌ای جز آمدن به خیابان ندارند، نفس عمیق نکشند. در همین حال عنوان می‌شود تنها در سال گذشته ۲۰‌هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا در ایران ثبت شده است. غول آلودگی همچنان بیدار است و نفس مرگ‌آورش را در هوای شهر‌های کشور می‌پراکند.

بی‌توجهی سازمان‌های مسئول

یک کارشناس محیط‌زیست درباره چگونگی مهار آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور به خبرنگار«آرمان»می‌گوید: آلودگی هوا در کلانشهرهای کشور به‌دلیل سوخت‌های خودرو و مسائل تالاب‌ها بروز کرده است. کلانشهرهای کشور به دو دلیل صنعتی و محیط‌زیستی امروز تحت تاثیر آلودگی هوا قرار گرفته‌اند. هومن خاکپور می‌افزاید: تاکنون در حوزه تخریب و فرسایش خاک هیچ‌اقدام مناسب انجام نشده است، چون بر اساس گزارشات منتشر شده از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست۶۰درصد تالاب‌ها خشک شده و اغلب به کانون بروز گرد و غبار تبدیل شده‌اند.

به‌گفته او اکثر این تالاب‌ها در حاشیه سکونتگاه‌های شهری قرار داشته و هوای شهرهای اطراف تحت تاثیر این آلودگی قرار دارد و به‌شدت هوای کلانشهرها را تحت تاثیر قرار داده است. این کارشناس محیط‌زیست می‌گوید: برای احیای محیط‌زیست کشور باید بتوان آب را دوباره به تالاب‌ها برگرداند تا حقابه تالاب‌ها تامین شود. تاکنون به‌رغم تمام شعارهای مسئولان هیچ‌اقدام مناسبی در این‌باره انجام نشده است.

خاکپور تاکیدمی‌کند: دولت در برنامه پنج و ششم توسعه درباره آلودگی هوا موظف به اقدامات اثربخش بود، اما هیچ‌اقدام مناسبی انجام نشده است. به‌گفته او چندی قبل وزارت نیرو موظف به تامین حقابه تالاب‌ها بود، اما هیچ‌اقدامی در این زمینه رخ نداد. به‌گفته او هم‌اکنون به‌دلیل این سهل‌انگاری‌ هوای اغلب شهرها تحت تاثیر آلودگی تالاب‌ها و محیط‌های خشک ناشی از افت آب‌های زیرزمینی است.

این کارشناس محیط‌زیست می‌گوید‌: برای مثال استان خوزستان به‌عنوان یکی از مراکز تولید گرد و غبار دیگر استان‌های همجوار را دچار مشکل کرده است، چون در این استان بیش از‌ سیصد هزار هکتار اراضی کشاورزی رها شده وجود دارد. با وجود اینکه آلودگی هوا جزو موضوعات بحرانی کشور است، اما هیچ‌گونه اقدام مناسبی در این زمینه انجام نمی‌شود.

خاکپور می‌افزاید: در مدیریت شهری هم به کاهش ترددها در شهر، کاهش خودروهای تک‌سرنشین، افزایش وسایل نقلیه عمومی و … توجه نمی‌شود. با توجه به اینکه بر اساس گزارشات بیش از ۸۰-۹۰‌ درصد آلودگی ناشی از سوخت خودروها، موتورسیکلت‌ها و ناوگان حمل‌ونقل عمومی است. به‌گفته او تاکنون نه سیستم ناوگان حمل‌ونقل شهری اصلاح شده و نه مسیرهای دوچرخه‌سواری مناسب برای ترویج این فرهنگ لحاظ شده است.

همشهری – اسدالله افلاکی: سدسازی در ترکیه مدت‌هاست به یکی از چالش‌های بزرگ زیست‌محیطی در منطقه تبدیل شده تا آنجا که فعالان محیط‌زیست در ایران با راه‌اندازی کمپینی تحت عنوان «میان‌رودان» و تنظیم نامه‌ای برای دبیر کل سازمان ملل، از شهروندان ایرانی خواسته‌اند با امضای این نامه مانع سدسازی در ترکیه شوند.

بنا به اعلام دست‌اندرکاران این کمپین ساخت سد در ترکیه ازجمله سد ایلی‌سو باعث جلوگیری از حقابه دجله و فرات به عراق و سوریه می‌شود که پیامد آن خشک‌شدن تالاب‌ها و شکل‌گیری کانون‌های جدید ریزگردی است که ایران را نیز تحت‌الشعاع قرار می‌دهد؛ همچنان که ساخت سد آتاتورک در ترکیه باعث خشک‌شدن تالاب هورالعظیم (بخش واقع‌شده در عراق) شد و اکنون ریزگردهای ناشی از آن شهروندان ایرانی را تهدید می‌کند.

• اهرم‌های بین‌المللی ضعیف است

دکتر مسعود باقرزاده کریمی، معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست در این‌باره به همشهری گفت: دولت ترکیه براساس برنامه‌ای ۳۰ تا ۴۰سال پیش تحت عنوان طرح توسعه در منطقه آناتولی(Gap) تدوین شده ساخت ده‌ها سد را در دستور کار قرار داده که سد «ایلی‌سو» یکی از آنهاست.

باقرزاده کریمی که دکترای هیدرولوژی آب‌های داخل خشکی دارد، افزود: سرچشمه رودخانه‌های فرات و دجله در خاک ترکیه قرار دارد و سدسازی‌های ترکیه سرشاخه‌های این رودخانه‌ها را مهار می‌کند در نتیجه آب کمتری به جلگه بین‌النهرین که در میانه رود دجله و فرات واقع‌شده، می‌رسد؛ این درحالی است که این جلگه بیابانی و حیات آن وابسته به آب دجله و فرات است.

او خاطرنشان کرد: بیش از ۲۰سال است که کارشناسان سازمان حفاظت محیط‌زیست با این موضوع درگیر هستند و حتی برای مقابله با ریزگردهای خاورمیانه، ۴ کشور ایران، ترکیه، عراق و سوریه گروهی تشکیل شد و در پی آن، یک نشست باحضور نمایندگان این کشورها در آنکارا برگزار شد. اما نکته‌ای که وجود دارد این است که ترکیه در هیچ نشست و مذاکره‌ای اجازه نمی‌دهد به موضوع سدسازی‌های این کشور ورود کنیم.

به گفته باقرزاده کریمی، به لحاظ حقوق بین‌المللی هنوز اهرم‌های قوی برای رها‌سازی‌ حقابه‌وجود ندارد اما بسیاری از کشورها در کنوانسیون‌ها، اخلاق‌مدارانه همکاری می‌کنند. ما باید تلاش کنیم ترکیه را به این سمت ببریم. رسانه‌ها و کمپین می‌توانند موضوع سد‌سازی‌ درترکیه و عدم‌رها‌سازی‌ حقابه را رسانه‌ای کنند تا ترکیه در این خصوص تن به مذاکره دهد.

معاون امور تالاب‌ها در دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط‌زیست تأکید کرد: در کنار اقدامات رسانه‌ای و فعالیت کمپین، ضروری است دستگاه‌های دیپلماسی دولت‌های ذینفع (ایران، عراق و سوریه) و سازمان‌های بین‌المللی مثل برنامه محیط‌زیست سازمان ملل (یونپ)، برنامه عمران سازمان ملل (یوان‌دی‌پی) و کنوانسیون بین‌المللی رامسر هم با مطالبه‌گری، حقابه تالاب‌ها و حفظ تنوع زیستی را پیگیری کنند.

فرهاد دبیری، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست، پیش از این با بیان اینکه ترکیه با برنامه‌ها و پروژه‌های عظیم سدسازی در بالادست دو رودخانه دجله و فرات، یکی از مهم‌ترین مسائل آینده منطقه خاورمیانه در زمینه بحران آب را تشکیل خواهد داد، گفت:

هم‌اکنون ترکیه در کشور خودش و در قسمت بالادست روی دجله و فرات سد می‌‌زند و این مسئله که هر کشوری در سرزمین خود اقداماتی انجام دهد، لطمه به سرزمین دیگر وارد کند، براساس معیارهای بین‌المللی جای بحث دارد و وزارت خارجه باید به مسئله سد آتاتورک ورود کند.

• دعوت از شهروندان برای امضای نامه

هومان خاکپور، فعال حوزه محیط‌زیست و ایده‌پرداز کمپین میان‌رودان، در گفت‌وگو با ایسنا اعلام کرد: از شهروندان ایرانی تقاضا داریم حمایت خود را از این طرح از طریق ثبت‌نام در سایت حفاظت از تالاب هورالعظیم و امضای نامه‌ای که به دبیر کل سازمان ملل نوشته شده؛ اعلام کنند. در شرایط حاضر حدود ۲۰ استان کشور درگیر پدیده گردوغبار است و تقریبا دوسوم شهروندان ایرانی با مشکل گردوغبار دست و پنجه نرم می‌کنند بنابراین امضای یک میلیون ایرانی دور از تصور نیست. شهروندان می‌توانند برای امضای این نامه با ورود به این سایت، مشخصات خود را وارد و ثبت‌نام کنند.

در بخشی از این نامه آمده است: «جمهوری ترکیه در ۲دهه گذشته سدهای زیادی در حوضه آناتولی جنوبی و سرچشمه‌های دجله و فرات ساخته است که گنجایش تنها یکی از این سازه‌های غول‌آسا یعنی سد آتاتورک روی فرات که در ۱۹۹۲ آبگیری شد، به ۴۸میلیارد مترمکعب می‌رسد. همچنین ساخت سد ۱۰.۴ میلیارد مترمکعبی ایلی‌سو روی سرشاخه‌های دجله از دسامبر ۲۰۱۴ در دست انجام است.

ساخت این سدها، نظام آب‌شناختی ۲رودخانه بزرگ دجله و فرات را به‌شدت متاثر و مختل کرده و می‌کند و به متروکه‌شدن چندین میلیون هکتار از اراضی کشاورزی در کشورهای سوریه و عراق انجامیده و بحرانی جدی در پایاب آنها یعنی هورالعظیم به‌وجود آورده است؛ بحرانی که سبب شده تا تالاب راهبردی هورالعظیم به بزرگ‌ترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه بدل شود.

جوامع بومی و مردم سوریه، عراق و ایران، یعنی خاستگاه کهن‌ترین تمدن‌های جهان چون ایرانی، سوری و بین‌النهرین به‌شدت از اثرات ویرانگر این سدها آسیب دیده و می‌بینند. ما امضاکنندگان زیر از سازمان ملل متحد و یونسکو درخواست رسیدگی به وضعیت نگران‌کننده حقابه جوامع بومی مولد در حوضه آبخیز دجله و فرات را داریم و خواهان احیای دوباره میان‌رودان از طریق گشودن دریچه‌های سدهای آناتولی جنوبی (به‌ویژه سد آتاتورک) و جلوگیری از ساخت و آبگیری سدهای در دست ساخت (به‌ویژه سد ایلی‌سو) هستیم.»

فعالان حوزه محیط زیست نامه‌ای خطاب به دبیر کل سازمان ملل نوشته و خواهان بررسی اقدامات دولت ترکیه در حذف حق‌آبه کشورهای عراق و سوریه شده‌اند. اقداماتی که ایران را نیز تحت تاثیر گرد و غبار ناشی از خشک شدن تالاب‌های این کشورها قرار داده است.

     قرار گرفتن پایتخت ایران در فهرست آلوده‌ترین شهرهای دنیا باعث شده که مسئولان شهری برای کاستن آلودگی دست به دامن طرح‌های پاکی مانند «طرح دوچرخه» شوند. طرح دوچرخه که در راستای ترویج فرهنگ استفاده از دوچرخه به عنوان یک وسیله حمل و نقل درون شهری، به مرجله اجرا در آمد، در صورتی که به فراهم کردن زیرساخت‌های فنی و فرهنگی آن توجه می‌شد می‌توانست در ابعاد وسیع مورد توجه شهروندان تهرانی قرار گیرد و به میزان زیادی از آلودگی هوای شهر تهران بکاهد. اقبال عمومی‌ای که از این طرح با وجود تمام کاستی‌هایش شده به خوبی موید این نکته است.

نگارنده در همین زمینه در گفتگویی با خبرنگار روزنامه آرمان شرکت کرده که در زیر به اشتراک گذاشته می‌شود:

دوچرخه درجدال با غول‌آلودگی

آرمان- سندوس محمدی: بنابر پیش‌بینی‌های صورت گرفته تا کمتر از شش ماه دیگر جمعیت تهران از مرز ۱۲میلیون نفر می‌گذرد. جمعیت نزدیک به ۱۲ میلیونی تهران در حال حاضر آن را در رده پرجمعیت‌ترین شهرهای جهان که در آستانه یک انفجار جمعیتی هستند قرار داده است. چنین حجم وسیعی از جمعیت با خود مشکلات و عواقب ناخواسته بسیاری را به دنبال دارد که آلودگی‌های مختلف و به ویژه آلودگی هوا تنها بخش کوچکی از عواقب این پدیده است.

     پژوهش‌ها نشان می‌دهند که روزانه بالغ بر یک‌هزار و ۱۹۲ تُن مواد آلاینده در هوای تهران منتشر می‌شود و با توجه به اینکه ۸۸ درصد آلودگی هوای تهران ناشی از آلایندگی وسایل نقلیه است، توجه به وسایل نقلیه‌ای که آلودگی کمتری دارند اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. طرح دوچرخه یکی از پروژه‌های شهرداری تهران در جهت ترویج فرهنگ استفاده از دوچرخه به عنوان یک وسیله حمل و نقل درون‌شهری است. در توضیح اهداف این طرح گفته شده است که «هدف از اجرای این طرح در سطح شهر تهران دستیابی به یک سیستم حمل و نقل پایدار و دوستدار محیط زیست است به نحوی که در بلندمدت نیز بتواند علاوه بر پاسخ به نیاز سفر درون‌منطقه‌ای شهروندان حداقل اثرات زیست محیطی را به شهر وارد ساخته و از طرف دیگر باعث ایجاد نشاط و سلامتی شهروندان تهرانی شود.»

     طرح دوچرخه از سال ۱۳۸۸ در منطقه هشت تهران آغاز شد و به مرور مناطق دیگری از شهر تهران را پوشش داد. در حال حاضر حدود ۱۶۰ خانه دوچرخه در شهر تهران وجود دارند که هفت هزار و ۶۰۰ دستگاه دوچرخه را در اختیار شهروندان تهرانی قرار می‌دهند.

استفاده از دوچرخه برای تفریح

     یکی از انتقادهای عمده‌ای که در سالیان اخیر به طرح دوچرخه وارد می‌شد نادیده گرفتن حق استفاده خانم‌ها از دوچرخه بود. با توجه به اینکه زنان نیمی از جمعیت شهر تهران را شکل می‌دهند که قسمت اعظمی از آنها هم جزو جمعیت فعال این شهر هستند، این طرح زمانی می‌تواند به موفقیت مورد نظر خود برسد که تمام افراد یک جامعه را پوشش دهد. آن‌گونه که مشاهدات ما نشان می‌دهد و بنابر اظهارات مسئولان ایستگاه‌ها در ماه‌های اخیر خانم‌ها هم حق استفاده از طرح دوچرخه را پیدا کرده‌اند. استفاده زنان از این طرح را می‌توان یک گام مهم در به ثمر نشستن اهداف مورد نظر آن دانست.

     مهسا ۲۲ ساله یکی از استفاده‌کنندگان از طرح دوچرخه است، او حداقل هفته‌ای سه بار زمانی که از سر کار به منزل می‌رود از ایستگاه دوچرخه میدان ولیعصر، یک دوچرخه قرض می‌گیرد و از میدان ولیعصر تا پارک لاله را رکاب می‌زند. او به «آرمان» می‌گوید: «من از بچگی عاشق دوچرخه‌سواری بودم و از اینکه جدیدا در اجرای این طرح محدودیت‌ها کمتر شده و خانم‌ها هم می‌توانند از دوچرخه استفاده کنند خیلی خوشحالم.» او از دوچرخه بیشتر به عنوان یک وسیله تفریحی استفاده می‌کند، ولی هنگامی که از او درباره استفاده از دوچرخه به عنوان یک وسیله حمل و نقل سوال می‌کنیم، می‌گوید: «به نظر من استفاده از دوچرخه برای جابه‌جایی به ویژه درباره افرادی مثل من که فاصله خانه تا محل کارشان زیاد نیست، فکر خیلی خوبی است. چون استفاده از دوچرخه در عین حال که روحیه آدم را شاد می‌کند، از ضررهایی که استفاده از بقیه وسایل عمومی در آلودگی هوا دارند، کم می‌کند.»

     فاطمه ۲۸ ساله یکی دیگر از افرادی است که از اینکه می‌بیند به‌تازگی خانم‌ها هم امکان استفاده از طرح دوچرخه را پیدا کرده‌اند خیلی خوشحال است و به همراه دوستش قصد دارد با ثبت نام الکترونیک در طرح دوچرخه، کارت هوشمند دریافت کنند و استفاده‌شان را از این طرح بیشتر کنند. او از انتقاداتی که به این طرح دارد به «آرمان» می‌گوید: «به نظر من فقط گذاشتن چند ایستگاه و چند دستگاه دوچرخه به تنهایی کافی نیست و باید زیرساخت‌ها و سایر امکانات این طرح در کشور ما به وجود آیند تا این طرح بتواند موفق باشد. برای نمونه باید مسیرهای مشخصی برای دوچرخه سواری وجود داشته باشند تا استفاده از دوچرخه موجب مشکلات دیگری نشود». او ادامه می‌دهد: «در کنار فراهم کردن زیرساخت‌ها باید فرهنگ استفاده از دوچرخه هم در کشور شکل بگیرد و برنامه‌های لازم برای فرهنگ‌سازی در این زمینه وجود داشته باشند. اگر این طرح با برنامه اجرا شود می‌تواند بسیار مفید باشد».

طرح دوچرخه یک طرح مثبت و مفید است

     یک کارشناس محیط زیست با اشاره به اینکه سوخت خودروها یکی از آلاینده‌های اصلی هواست که تأثیرش بیشتر از دود کارخانه‌ها و سایر منابع آلاینده است، به «آرمان» می‌گوید: «هر حرکتی که تردد خودروها را در شهر کم کند یک طرح مثبت است که از آلودگی هوا می‌کاهد، این طرح می‌تواند ترویج استفاده از وسایل عمومی یا ترویج استفاده از دوچرخه باشد».

     هومان خاکپور می‌افزاید: «استفاده از دوچرخه از سوی شهروندان علاوه بر اینکه به کاهش آلودگی هوا در شهر تهران کمک می‌کند به افزایش سلامت شهروندان و گرایش آنها به سمت ورزش کردن نیز منتهی می‌شود». او با بیان اینکه این طرح باید در تمام کلان‌شهرهای کشور که از آلودگی هوا رنج می‌برند اجرایی شود، تصریح می‌کند: «برای اجرای این طرح باید از یک سو زیرساخت‌های آن فراهم شوند و از سوی دیگر باید از سوی مردم مورد استقبال قرار گیرد، که دسترسی آسان به دوچرخه‌ها می‌تواند در افزایش استقبال مردم از این طرح نقش زیادی داشته باشد.

     به بهانه هجوم گرد و غبار و آلودگی هوای تهران بزرگ، در گفتگویی با روزنامه آرمان شرکت کرده‌ام که متن کامل آن در زیر آورده شده است:

روزنامه آرمان: روز گذشته با هجوم ریزگردها شهر تهران یکی آلوده‌ترین روزهای خود در سال جاری را پشت سر گذاشت. با توجه به اینکه در سال‌های گذشته برای مقابله و کاهش شدت آلودگی هوا از سوی دستگاه‌های ذی‌ربط پیشنهاداتی از جمله استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، ایجاد طرح زوج و فرد برای خودروها و …. مطرح می‌شد اما هم‌اکنون منبع آلودگی‌های هوا فقط ریزگردها عنوان می‌شود که برای کنترل آن باید راهکار ویژه‌ای از سوی مسئولان امر اندیشده شود.

     در بحث مقابله با آلودگی هوا و کانون‌های آلودگی برون‌مرزی در کشورهای همسایه به‌ویژه کشور عراق به‌دلیل وجود نابسامانی در مدیریت این کشور موضوع رسیدگی به آلودگی هوا و ریزگردها در اولویت دولت این کشور نیست. تاکنون کشور عراق از لحاظ دیپلماتیک نتوانسته همکاری و اقدامی برای مهار ریزگردها انجام دهد. در حال حاضر شاهد هجوم ریزگردها از دو منبع داخلی و خارجی در کشور هستیم؛ از منابع داخلی می‌توان به بحث سلامت و آلودگی هوا اشاره کرد که بسیاری از این اقدامات ناشی از کانون‌های هجوم گردوغبار داخلی است و به منشا گرد و غبارهای برون مرزی مربوط نمی‌شود.

     به‌دلیل خشکی تالاب‌ها روزبه‌روز بر شدت کانون‌های گرد و غبار داخلی افزوده می‌شود و این افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی تالاب‌ها به عنوان نعمت‌های الهی در هر منطقه امروزه با خشکی‌های موجود به منبع آلودگی ریزگردها مبدل شده است. علاوه بر گردوغبار ناشی از خشکی تالاب‌ها شاهد زمین‌ها و دشت‌های کشاورزی رها شده هستیم که این زمین‌های بایر خود به‌عنوان منبع گردوغبار مبدل شده و کنترل آن باید هرچه سریع‌تر انجام شود. بسیاری از دشت‌های کشور با آفت شدید آب رو‌به‌رو هستند و این مساله باعث شده تا در زمین‌های کشاورزی رها شده امکان زراعت وجود نداشته باشد. حدود دو میلیون هکتار از اراضی به دنبال عدم مهار منبع‌های آبی دیگر قابل کشت نیست و این اراضی به مراکز گردوغبار تبدیل شده است.

     کانون گردوغبار داخل شهر تهران مساحتی به اندازه مساحت تهران تا قزوین را دربرمی‌گیرد. گرد و خاک از زمین‌های کشاورزی رها شده با ضعیف‌ترین بادها حرکت می‌کنند و به سمت شهر تهران آمده و آن را آلوده می‌کنند. برای کاهش این معضل چاره‌ای نیست به غیر از اینکه سازمان‌های ذی‌ربط از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نیرو و دستگاه جهاد کشاورزی وارد عمل شوند و این اراضی را به‌عنوان منابع آلودگی داخلی شناسایی کنند و حتی‌الامکان در اطراف این زمین‌های کشاورزی بادشکن ایجاد شود. باید توجه داشت که با جنگل‌کاری و مدیریت بهتر می‌توان در بخش کشاورزی با کاهش مصرف و ایجاد تعادل در توان تولیدی منطقه دشت‌ها را به حالت عادی برگرداند که در صورت عدم توجه مسئولان امر به این نارسایی شاهد افزایش رها شدن کانون گردوخاک در اطراف شهر‌ها خواهیم بود.

     همانطور که عنوان شد به جز زمین‌های کشاورزی رها شده تالاب‌های خشک شده نیز منبع گردوغبار هستند. برای احیای تالاب‌ها باید دستگاه‌های متولی همچون وزارت نیرو، جهاد کشاورزی، سازمان جنگل‌ها و سازمان حفاظت محیط زیست وارد عمل شود و با برگشت آب به این مناطق به مهار ریزگردها بپردازند. برای مثال وقتی پهنه‌های آبی همچون خوزستان را بررسی می‌کنید در سه دهه گذشته سطح آن به میزان یک‌سوم کاهش پیدا کرده است و به‌طور کلی تقریبا دوسوم تالاب‌های کشور از دست رفته است. ما قسمتی از تخریب‌ها را می‌بینیم حال آنکه میزان قابل‌توجهی از آن از چشم ما پنهان می‌ماند. در لایه‌های زیرین زمین وضعیت به مراتب بدتر از گذشته شده است. این وضعیت باعث شده تا اراضی کشاورزی خودبه‌خود خشک و باعث تولید منبع گردوغبار شود.

     باید اینطور نتیجه‌گیری کرد که برای مقابله با گردوغبار از طرفی باید کانون‌های داخلی را شناخت و مهار کرد و از طرف دیگر نیازمند همکاری منطقه‌ای هستیم. علاوه بر عراق در ترکیه نیز اتفاق بسیار بد محیط زیستی درحال وقوع است و با ایجاد سدهای متعدد در این کشور بی‌شک کل آب دجله و فرات خشک می‌شود و این اتفاق باعث خشکی کشورهای همسایه و ورود ریزگردها می‌شود. متاسفانه تاکنون شرایط و امکاناتی برای مقابله با ریزگردهای داخلی وجود نداشته تا بتوان جلوی این تهدیدها را گرفت. این درحالی است که در سال‌های اخیر ریزگردها به یکی از مهم‌ترین عوامل آلایندگی هوا تبدیل شده و جان و سلامت شهروندان را تهدید می‌کند.

      به بهانه پدیده گرد و غبار روزهای اخیر در خوزستان و برخی استان‌های غربی کشور و همچنین اظهارنظرهای علمی و سیاسی صورت گرفته در این ماجرا، گفتگویی را با خبرنگار روزنامه آرمان انجام داده‌ام که در صفحه ۵ شماره ۲۶۹۴ چهارشنبه ۲۹ بهمن ۱۳۹۳ آن روزنامه منتشر شده است. شرح کامل این گفتگو را می‌توانید در زیر بخوانید:

     روزنامه آرمان: درمورد آلودگی هوای خوزستان این تعریف را باید اصلاح کنیم که ما هم‌اکنون در خوزستان با پدیده ریزگرد مواجه هستیم! زیرا، پدیده گردوغبار با پدیده ریزگرد تفاوت دارد. پدیده ریزگردها که ما چندین سال است شاهد آن هستیم اغلب منشأ خارجی دارند که برخی آنها از صحرای آفریقا یا درمورد تالاب هورالعظیم از کشور عراق وارد ایران می‌شوند. ریزگردها ذرات ریز کمتر از دو میکرون هستند که از ارتفاعات بالا حتی بالاتر از ۴۰۰۰ مترعبور می‌کنند تا جایی که این ذرات توانستند از رشته کوه زردکوه واقع در استان چهارمحال و بختیاری عبور کنند و به استان‌های دیگر برسند.

     پدیده‌ای که ما هم‌اکنون در خوزستان و برخی شهرهای دیگر مانند ایلام، لرستان و کرمانشاه درگیر آن هستیم پدیده گردوغبار است که با ریزگردها متفاوت است. گردوغبارها برخلاف ریزگردها منشأ داخلی دارند و اتفاقاتی که در گذشته برای این قسمت از کشور و تالاب‌هایی مانند هورالعظیم و هورالهویزه افتاد باعث خشکی آنها شد و زمین‌هایی که زهکشی شدند و به زمین‌های کشاورزی تبدیل شدند که به دلیل کمبود آب به حال خود رها شده‌اند یا اتوبان خرمشهر که فرسایش بادی را دراین منطقه افزایش داده است و انواع مسائل دیگری که در خوزستان به‌دلیل فقدان مدیریت درست منابع آبی این منطقه و خشکسالی وسیع اتفاق افتاد باعث شده است ما شاهد این باشیم که با کوچک‌ترین وزش باد و تغییرات جوی، این گرد و خاک‌ها که نتیجه ایجاد و گسترش بیابان‌های وسیع است به هوا بلند شود و شرایطی را ایجاد کند که ساکنان این شهرها حتی تا جلوی پای خود را نبینند.

     در بودجه سازمان حفاظت محیط زیست اعتباراتی برای مهار این گردوخاک‌ها درنظر گرفته شده است و سازمان حفاظت محیط زیست یا سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور باید با ارائه گزارش عملکرد خود درمورد نحوه تخصیص این بودجه پاسخگو باشند. با نگاهی به بودجه‌ای که سال گذشته برای این امر تخصیص داده شده به نظر می‌رسد حجم فاجعه و تخریب‌هایی که در زیست‌بوم‌های جنوب کشور اتفاق افتاده بسیار فراتر و بیشتر از این بودجه باشد. وقتی در کشورمان برای احداث سدی مانند گتوند بدون بررسی و ملاحظات زیست‌محیطی دوهزار میلیارد تومان اختصاص می‌یابد نتیجه‌اش ایجاد این بحران در استان خوزستان است و اختصاص ۴۰، ۵۰ میلیارد تومان برای کنترل کانون‌های تولیدگرد و خاک یک رقم فوق‌العاده ناچیزی است هرچند که اعتبارات سالانه سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان توسعه جنگل‌ها دربرابر وظایف و ماموریت‌هایی که چه در حوزه نظارتی و چه در حوزه احیا، توسعه و بهره برداری منابع پایه‌ای کشورمان داریم، ناچیز است.

     اعتباراتی هم که برای موضوع ریزگردها اختصاص یافته ناچیز است و نمی‌تواند پاسخگو باشد. از سوی دیگر اتفاقاتی که ما الان شاهد آن هستیم نتیجه سوء مدیریتی است که طی ده سال گذشته در استان خوزستان شاهد آن هستیم. بهره‌برداری از منابع نفتی در منطقه هورالعظیم به بهای خشکاندن این تالاب، بستن مسیر آب‌ها و احداث سدها که درمجموع حقابه‌های اصلی و شاهرگ آبی این منطقه را خشکاند ریشه در یک مدیریت ناکارآمد دارد. به نظر می‌رسد اتفاقاتی که بعد از ایجاد پدیده گرد و خاک در جنوب کشور افتاد و تلاش‌های افرادی که دنبال تعیین مقصر هستند جنبه سیاسی پیدا کرده است و به جای اینکه به صورت شفاف و کارشناسانه علت‌ها بررسی شود و برای مهار و مقابله با آنها تمهیدی اندیشیده شود به دنبال دستیابی به اهداف شخصی خود هستند و سعی دارند از این راه به دولت فعلی و سازمان حفاظت محیط زیست هجمه و فشاری وارد کنند تا حقانیت خود را اثبات کنند اما این را باید دانست که این پدیده یک‌شبه یا یک‌ساله ایجاد نشده و بیش از ده سال سوءمدیریت باعث ایجاد آن شده است.

     به بهانه طوفان تهران و خسارت‌های جانی و مالی این رخداد تلخ که بالغ بر ۴۰ میلیارد تومان برآورد شده است، در گفتگویی با خبرنگار روزنامه ایران شرکت کرده‌‌ام که شرح کامل آن را می‌توانید در زیر بخوانید:

     بنابر اعلام رییس کمیسیون کشاورزی٬ آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی؛ طرح مقابله با ریزگردها در استان‌های جنوبی و طرح کاهش آلودگی هوا به لحاظ شباهت‌های زیست محیطی در هم ادغام و در قالب طرحی مشترک با نام هوای پاک در دستور کار این کمیسیون قرار گرفته و قرار است بر اساس این قانون، سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان ضابط قضایی با متخلفان آلودگی هوا برخورد کنند. به همین بهانه گفتگویی را با خبرنگار روزنامه آرمان داشته‌ام که می‌توانید شرح کامل آن‌را در زیر بخوانید:

    وظایف سازمان حفاظت محیط‌زیست و همچنین سازمان جنگل‌ها به دو بخش تصدی‌گری و حاکمیتی تقسیم می‌شود. در بخش حاکمیتی قانون به این سازمان‌ها حق داده است که یگان‌های حفاظت داشته باشند و آنها می‌توانند برای برخورد با تخریب‌ها و همچنین پیشگیری در این زمینه، ضابطان قضایی داشته باشند. از آنجا که در قانون بر این امر تاکید شده است، تعیین سازمان حفاظت محیط‌زیست به عنوان ضابط قضایی مسئول رفع آلودگی هوا چیز جدیدی نیست. هرچند، پیش از این ضابطان خاص قضایی بیشتر در موارد دیگر اعم از شکار و حفاظت از جنگل‌ها فعال بوده‌اند.

    مساله مهمی که وجود دارد و باید به آن توجه بیشتر شود اینکه ضابطان خاص قضایی محیط‌زیست باید از پشتوانه و حمایت بیشتری برخوردار شوند. این پشتوانه و حمایت باید قانونی باشد حال آنکه، در سال‌های گذشته ما شاهد بوده‌ایم در مواردی وقتی آنها گزارشی به دادگاه ارائه داده‌اند گاها این گزارش پذیرفته نشده و دادگاه از آنها خواسته است تا مستندات دیگر مانند شهود بیاورند.

     جایگاه ضابطان قضایی خاص سازمان محیط‌زیست باید تقویت شود و اگر این اتفاق بیفتد نقش آنها در پیشگیری از اقدامات مخرب زیست‌محیطی پررنگ‌تر و جدی‌تر خواهد شد. زمانی که این ضابطان قضایی اختیارات و اقتدار لازم را داشته باشند می‌توانند در برخورد با متخلفان با دست باز و با قدرت بیشتری اقدام کنند. علاوه بر این اگر کار به دادگاه کشیده شود، ضابطان قضایی خاص می‌دانند گزارش‌های آنها پذیرفته است و دیگر نیاز به مستندات بیشتری نیست.

    البته اینکه عنوان می‌شود اختیارات و اقتدار ضابطان قضایی خاص باید افزایش پیدا کند به‌معنای این نیست که بگوییم نیروهای سازمان محیط‌زیست و سازمان جنگل‌ها که در این زمینه فعالیت می‌کنند شرایط مطلوبی دارند و کاملا آماده هستند. یکی از اصلی‌ترین مشکلات ضابطان قضایی خاص سازمان حفاظت محیط‌زیست و همچنین سازمان جنگل‌ها این است که آنها آموزش‌های لازم را ندیده‌اند و در مواقعی که باید اقدامات موثری انجام دهند، ممکن است دچار اشتباه شوند.

     در سال‌های اخیر شاهد بوده‌ایم که در برخی موارد برای ضابطان قضایی مشکلاتی به وجود آمده است و کار آنها به دادگاه و زندان کشیده است. زمانی که از افزایش اقتدار و اختیارات یگان‌های حفاظت محیط‌زیست حرف زده می‌شود این افراد باید آموزش‌های لازم در زمینه تیراندازی و موارد دیگر را ببینند. نیرویی که آموزش دیده است، رفتار پیشگیرانه و برخورد صحیح در موارد خاص خواهد داشت. چنین نیرویی پاسخگو نیز خواهد بود.

     بنابراین در تعیین سازمان حفاظت محیط‌زیست به عنوان ضابط قضایی مسئول رفع آلودگی هوا و همچنین موارد دیگر اعم تخریب جنگل‌ها و شکار پیش از هر چیز باید مسائل قانونی و اختیارات قانونی لحاظ شود. نهاد‌های قانونگذار باید ورود کنند و میزان و نوع دخالت‌ها را مشخص کنند تا در صورتی که دخالتی رخ داد و اتفاقی پیش آمد، از ضابط قضایی خاص حمایت شود و همانطور که عنوان شد باشید زیرساخت‌های لازم در این زمینه فراهم شود.

     ناگفته پیدا است که افزایش اختیارات این‌چنین و باز گذاشتن دست سازمان حفاظت محیط‌زیست لازم و ضروری است. درموارد مختلف ما با کاستی‌هایی رو‌به‌رو هستیم. وضعیت آلودگی هوا بحرانی است و تخریب گونه‌های جانوری و گیاهی همچنان ادامه دارد. نیازمند این هستیم که با جدیت در این عرصه‌ها دخالت کنیم و دخالت موثر تنها راه جلوگیری از بحران‌ها و پیشگیری از بدتر شدن اوضاع محیط‌زیست است.

     تصمیم قابل تحسین گروهی از هنرمندان و فرزانگان کشور که نشان از هوشمندی و مسئولیت‌پذیری آنان داشته و منجر به امضای بیانیه شورانگیزی شده است، بهانه گفتگوی نگارنده با خبرنگار روزنامه آرمان شد که در شماره ۲۳۷۴ مورخ ۱۵ دی‌ماه ۱۳۹۲ منتشر شده است. شما خوانندگان گرامی طبیعت بختیاری می‌توانید شرح کامل آن‌را در زیر بخوانید:

 محیط‌زیست و هنرمندان

      چند وقت پیش گروهی از هنرمندان و اهالی فرهنگ با انتشار نامه‌ای خواستار توجه بیشتر مسئولان به مسائل زیست‌محیطی و آلودگی هوا شدند. آنها عنوان کردند یارانه خود را به مسائل زیست‌محیطی اختصاص می‌دهند و رئیس سازمان محیط‌زیست نیز به تازگی از این اقدام هنرمندان تشکر کرده است. نا گفته پیداست بخشیدن یارانه برای رفع مشکلات زیست‌محیطی اقدامی نمادین است. شاید پولی که از این راه کسب می‌شود در مقابل هزینه‌هایی که باید صرف فعالیت‌های زیست‌محیطی شود ناچیز باشد. با این وجود کار انجام شده قابل ستایش و ارزشمند است و می‌تواند گام اول برای درگیر کردن اقشار مختلف جامعه در مسائل زیست‌محیطی باشد.

     برخی از گروه‌های اجتماعی مانند هنرمندان و ورزشکاران جایگاه اجتماعی بالایی در میان مردم دارند و بخشی از مردم، از آنها الگو می‌گیرند. وقتی آنها نسبت به مساله آلودگی هوا و مشکلات زیست‌محیطی واکنش نشان دهند، شهروندان دیگر نیز در این زمینه حساس می‌شوند همانطور که این موضوع باعث می‌شود مسئولان نیز در این زمینه حساسیت بیشتری به خرج دهند و رفع آلودگی هوا و مشکلات زیست‌محیطی را در اولویت کاری خود بگذارند. کاری که هنرمندان کرده‌اند در دیگر کشورها نیز معمول است. ما شاهد هستیم برخی از هنرپیشه‌ها و ستاره‌های سینما اقدام به حمایت از یک گونه خاص جانوری که در معرض نابودی است، می‌کنند.

     اگر می‌خواهیم مشکلات زیست‌محیطی ما حل شود باید به این سمت حرکت و اصناف و اقشار مختلف را درگیر کنیم. گام اول را هنرمندان برداشته‌اند اما، گروه‌های دیگر مانند ورزشکاران می‌توانند این حرکت را ادامه دهند. یکی از مسائل مهم در بحث آلودگی هوا و مشکلات زیست‌محیطی فرهنگسازی است. این فرهنگسازی از طرفی باید توسط سازمان‌های متولی مانند سازمان محیط‌زیست یا سازمان جنگل‌ها انجام شود و از طرف دیگر رسانه‌ها نقش مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند. صدا و سیما به عنوان یک رسانه فراگیر باید با جدیت در این زمینه فعالیت کند. دیگر رسانه‌ها اعم از رسانه‌های نوشتاری و مجازی می‌توانند تاثیرگذار باشند اما، مخاطبان آنها گروه خاصی هستند و فراگیری صدا و سیما را ندارند. از طرف دیگر آموزش و پرورش می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند. آموزش‌های زیست‌محیطی باید از سطح مدارس شروع شود. به این ترتیب، ما کسانی را تربیت می‌کنیم که در بزرگسالی دغدغه حفظ محیط‌زیست خواهند داشت. در ایران پلیس توانسته است به‌خوبی از ظرفیت مدارس استفاده کند. در بحث آموزش‌های راهنمایی و رانندگی و به‌طور ویژه بستن کمربند، درگیر کردن مدارس و دانش آموزان بسیار موثر واقع شد. سازمان محیط‌زیست و دیگر سازمان‌های متولی در این زمینه بیشتر از ظرفیت آموزش و پرورش استفاده کنند.

     اگر بخشی از فرهنگسازی منوط به این است که گروه‌هایی که جایگاه اجتماعی بالایی دارند نسبت به مشکلات زیست‌محیطی واکنش نشان دهند، بخش مهم‌تر آن مربوط به راه یافتن آموزش‌های زیست‌محیطی به مدارس و کتاب‌هاست. مشخص است که در این زمینه باید دقیقا برنامه‌ریزی کرد. با این وجود، به نظر نمی‌رسد کار مشکلی باشد حال آنکه، سود آن بسیار زیاد خواهد بود و به شرط راهیابی آموزش‌های زیست‌محیطی به مدارس شاهد جهشی در این زمینه خواهیم بود.

در همین رابطه:

– مهار بیابان‌زایی(محمد درویش): آقای رییس جمهور! لطفا” یارانه ما را خرج محیط زیست کنید

– پایگاه خبری فضای سبز و محیط زیست ایران(سبز پرس): منیژه حکمت، هنرمند سینمای کشور؛ علاقه‌مندان به مشارکت در کمپین یارانه نقدی برای حفاظت محیط زیست اعلام آمادگی کنند