و نخواهیم مگس از سر انگشت طبیعت بپرد

و نخواهیم پلنگ از در خلقت برود بیرون

و بدانیم اگر کرم نبود زندگی چیزی کم داشت

“سهراب سپهری”

   به‌بهانه ۹ شهریور – روز ملی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی(ایرانی) – هم‌زمان و همراه با بسیاری از تشکل‌های  محیط زیستی در سراسر کشور، اعضای پرتلاش انجمن محیط زیستی تسنیم نیز به منظور آشنا ساختن هموطنان عزیز در بام ایران – بروجن – اقدام به تهیه بیش از ۲۰۰۰ نسخه برشور ترویجی کردند و با حضور در خیابان‌های شهر، کوشیدند تا سطح آگاهی‌ها و دانسته‌های اقشار مختلف جامعه را در زمینه سرنوشت این گونه جانوری نادر و منحصربفرد آسیایی افزایش دهند.

   در این اقدام آموزشی و اطلاع‌رسانی – که بسیار هم مورد استقبال شهروندان ساکن در بام ایران قرار گرفت – از پیشنهاد نقش بستن نشان یوز ایرانی بر پشت پیراهن و دیگر وسایل بازیکنان تیم فوتبال ایران در  مسابقات جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل – که برای نخستبن‌بار توسط محمد درویش عزیز، چهره‌ی نام‌آشنای محیط  زیست ایران مطرح شد – به‌شدت حمایت شده تا با استفاده از فرصت استثنایی و ارزشمند حضور جوانان تیزپا و هوشمند ایرانی در این آوردگاه بین‌المللی، کوشیده شود تا توجه مسئولان و مردم به حفاظت و نجات این گربه‌سان در حال انقراض در تنها زیستگاه کنونی‌اش در کره زمین – سرزمین ایران – دوچندان شود.

    یادمان باشد که در سال‌های نه‌چندان دور، شمار یوزپلنگ‌های موجود در جهان به بیش از یکصدهزار قلاده در متجاوز از ۴۴ کشور جهان می‌رسید؛ اما کم‌کم با توسعه جوامع محلی و تخریب زیستگاه‌ها، تعداد آن‌ها به حدود ۱۵ هزار قلاده در ۲۷ کشور جهان کاهش یافت و اینک به‌غیر از قاره آفریقا – که میزبان گونه یوزپلنگ آفریقایی است – فقط کشور ایران است که در جهان میزبان حدود ۷۰ قلاده از این نماد تیزپایی، زیبایی، کشسانی و چالاکی طبیعت است.

    بر اساس اطلاعات و دانسته‌های موجود، در حال حاضر عمده زیستگاه یوزپلنگ آسیایی(ایرانی) در استان‌‌های یزد، خراسان، کرمان و سمنان گسترش داشته و فراموش نکنیم؛ زمانی که تعداد یوزپلنگ زیاد باشد و حال آن‌ها نیز خوب باشد، بدان معناست که وضعیت طعمه‌های یوزپلنگ از قبیل آهو و قوچ و میش و خرگوش و … هم خوب است و زمانی که حال این طعمه‌ها خوب باشد، نشانه آن است که حال طیبعت ایران هم خوب است و بدون شک وقتی حال طبیعت خوب باشد، حال مردم هم خوب خواهد بود و مردمی که حال‌شان خوب باشد، رفاه اجتماعی و صلح جهانی‌پایدار را تحقق عینی خواهند بخشید.

پی‌نوشت:

– خبرآنلاین(محمد درویش): نخستین نشانه‌های حضور یوز ایرانی در فوتبال برزیلی!

     در آستانه فرا رسیدن روز ملی بدون نایلکس – ۲۱ تیرماه – و به‌بهانه بحران محیط زیستی ناشی از مصرف بی‌رویه ظروف یکبار مصرف پلاستیکی در جوامع شهری و روستایی که در حال حاضر بخش عمده‌ای از منابع آبی و خاکی کشور را در معرض خطر آلودگی شدید قرار داده است، نگارنده نیز در گفتگویی با خبرگزاری ایرنا به ابعاد مختلف این ماجرای تلخ پرداخته که می‌توانید آن‌را در اینجا بخوانید.

      بدون شک توسعه صنعتی به‌همراه رشد شاخص‌های رفاهی جوامع محلی شهری و روستایی، مصرف بی‌رویه ظروف یکبار مصرف و حدود ۲ برابر سرانه جهانی در کشور، نبود برنامه‌ها و بسته‌های حمایتی دولت از تولید کنندگان ظروف یکبار مصرف غیر پلاستیکی و قابل جذب در طبیعت(سلولوزی)، کم‌توجه‌ای تمامی نهادهای مسئول در حوزه فرهنگ‌سازی و مدیریت پسماندها و نبود زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری در زمینه تفکیک و بازیافت پسماندها در شمار مهمترین عواملی هستند که منجر به بروز چنین فاجعه محیط زیستی در کشور شده است.

     افزایش شمار پلنگ‌های کشته شده در سال‌های اخیر، نگرانی‌های زیادی را در خصوص خطر انقراض این گربه‌سان ایرانی در میان فعالان و دوستداران محیط زیست کشور ایجاد کرده است. کم‌توجه‌ای نهادهای متولی در زمینه پایش و تعیین جمعیت آن و هم‌چنین نداشتن پروژه‌های حمایتی از این گربه‌سان ایرانی به‌همراه نبود برنامه‌های آموزشی به‌منظور ظرفیت‌سازی اطلاعاتی و آشنایی بیشتر جوامع محلی با اهمیت این میراث طبیعی جانوری و هم‌چنین آگاه شدن آنان در زمینه چگونگی رفتار با این حیوان ارزشمند در محیط های طبیعی، سبب شده است که این گونه جانوری در معرض خطر انقراض قرار گیرد.

     آخرین خبر از روند نگران کننده کشته شدن پلنگ‌های ایرانی و گفتگوی نگارنده با خانم بهار سلاح‌ورزی خبرنگار خبرگزاری مهر را می‌توانید در اینجا بخوانید:

در همین رابطه:

– خبرگزاری ایرنا: جسد یک قلاده پلنگ ایرانی در شهرستان لردگان کشف شد

     به‌رغم تجمع اعتراضی قابل‌تحسین و امیدوار کننده دوستداران و فعالان حوزه منابع طبیعی و محیط زیست کشور در تاریخ ۵ تیرماه که منجر به توقف موقت تخریب باغ گیاه‌شناسی نوشهر گردید اما شوربختانه با پایان یافتن مهلت ۱۰ روزه مقامات ارشد سیاسی و اجرایی مازندران برای تصمیم‌گیری نهایی در زمینه آغاز عملیات تخریب این باغ بی‌همتا و ارزشمند، به‌نظر می‌رسد خطر تجاوز به این مرکز پژوهشی در شمال کشور هم‌چنان به‌قوت خود باقی بوده و ناباورانه دولت دهم اصرار دارد در روزهای پایانی عمر خود این کار ناتمام را به‌انجام برساند!
      گزارش سارا غضنفری خبرنگار روزنامه آرمان به‌همراه گفتگوی نگارنده که در صفحه ۴ مورخ ۱۵ تیرماه ۱۳۹۲ این روزنامه منتشر شده است را می‌توانید در اینجا بخوانید:

   هرچه به پایان عمر دولت دهم نزدیک می‌شویم متأسفانه شمار رخدادهای تلخ محیط‌زیستی بیشتر می‌شود تا جایی‌که خیلی زودتر از آغاز به‌کار دولت یازدهم، زمان ارسال نخستین درخواست محیط زیستی به رییس جمهور منتخب فرا می‌رسد! شوربختانه با انتشار نامه معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری مازندران باخبر شدیم که می‌خواهند در این آخرین روزهای عمر دولت دهم، کار باغ گیاه‌شناسی نوشهر را یکسره کرده و روز چهارشنبه – ۵ تیر ۱۳۹۲ – عملیات احداث جاده کمربندی از درون حریم باغ را اجرایی کنند.

     برهمین اساس تشکل‌های محیط‌زیستی کشور با تنظیم نامه‌ای اعتراضی برای جناب دکتر حسن روحانی، از ایشان خواسته‌اند تا به‌عنوان نخستین اقدام محیط‌زیستی دولت تدبیر و امید با استفاده از ظرفیت‌های قانونی کشور اجازه ندهند این رخداد فاحعه‌بار اجرایی شود و در راستای اصل مترقی ۵۰ قانون اساسی از تخریب باغ گیاه‌شناسی نوشهر جلوگیری کنند.

متن کامل بیانیه:

به نام خدا

رییس جمهور منتخب و محبوب ایران؛ جناب آقای دکتر حسن روحانی

موضوع: جلوگیری از تخریب باغ گیاه‌شناسی نوشهر

    با سلام و احترام؛

    باغ گیاه‌شناسی نوشهر مجدداً در آستانه تخریب و تغییر کاربری به دلیل احداث جاده کمربندی و توسعه بندر نوشهر قرار گرفته است. خطری که ۱۱سال است موجودیت این باغ را تهدید می‌کند، اما تاکنون هربار که تصمیم بر تخریب آن بسیار جدی شده است، با مقاومت فعالان محیط‌زیست، منابع طبیعی، پژوهشگران، کارشناسان و اغلب مدیران این بخش توانسته از خطر برهد و همچنان نفس تازه کند تا نوبتی دیگر و نبردی دیگر.

    این‌بار ولی ظاهرا می‌خواهند با هماهنگی استانداری مازندران و چراغ سبز سطوح عالی دولت دهم در روز چهارشنبه – ۵ تیرماه ۱۳۹۲ – اقدام‌های لازم را برای انجام تصمیمی که بیش از یک دهه برای عملی کردن آن روزشماری می‌کردند، عینیت بخشند. اگر این اتفاق رخ دهد، بی‌شک یک فاجعه بزرگ در بخش تاریخ پژوهشی منابع طبیعی ایران رقم خواهد خورد، چرا که در بخش منابع طبیعی، هیچ‌ عرصه پژوهشی دیگری در ایران وجود ندارد که قدمت تأسیسش به سال ۱۳۱۰ برسد و در آن درختانی وجود داشته باشد که تا ۲۰۰ سال از عمرشان بگذرد. افزون بر کارکرد موزه‌ای باغ و داشتن پایه‌هایی کهنسال از بلند مازو، نمدار، توسکا و ممرز؛ تنها پایه بلوط چوب‌پنبه در ایران، قدیمی‌ترین پایه‌های دارتالاب و ژینکو در کشور، ۲۵گونه کاج و حدود ۳۰گونه اکالیپتوس هم در این عرصه ۳۵ هکتاری وجود دارند؛ عرصه‌ای که به دلیل حساسیت بی‌مانند و ارزش والایش به عنوان یک اثر ملی به شماره ۱۷۷۹۵ در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور ثبت شده است. همچنین تنها مکانی در جهان که دو گونه جدید و منحصر به فرد، یعنی اسپیره نوشهری و افرای مازندرانی به‌طور همزمان در آن زیست می‌کنند، باغ گیاهشناسی نوشهر است.

    همان طور که ملاحظه می‌فرمایید در ایران و برای ما فعالان، پژوهشگران و کارشناسان حوزه منابع طبیعی و محیط زیست، باغ گیاه‌شناسی نوشهر سمبل هویت، استقلال، اهمیت و شخصیت اجتماعی‌مان است. آن عرصه ۳۵ هکتاری باید حفظ شود تا مشخص شود که در ایران، منابع طبیعی، محیط زیست، پژوهشگران و دوستدارانش حرمت دارند و هرگز منافع معنوی آنها در پای احداث یک جاده کمربندی که می‌توان به راحتی و با احداث یک پل هوایی یا مسیری در جنب باغ، جایگزینش کرد، قابل معاوضه نیست. باغ گیاه‌شناسی نوشهر باید بماند تا جهانیان و فرزندان این آب و خاک بدانند که وجود اصل ۵۰ قانون اساسی ما، صرفا یک ژست محیط‌زیستی نبوده و نخواهد بود.

    اینک از شما برادر بزرگوار که می‌دانیم به سرمایه‌های پژوهشی/ طبیعی کشور اهمیتی درخور و سزاوارانه می‌دهید، می‌خواهیم تا به عنوان نخستین اقدام دولت تدبیر و امید، مانع این تخریب شده و قفل این بحران و تهدید را با کلید خردمندانه خود بگشایید. انشاالله – ۳ تیر ۱۳۹۲ 

امضاء کنندگان نامه:

انجمن اعضای هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، انجمن پایشگران محیط زیست ایران، انجمن محیط زیستی تسنیم، انجمن ارزیابی محیط زیست ایران، کانون عالی گسترش فضای سبز و حفظ محیط زیست، انجمن کوهنوردان ایران، انجمن حمایت از حیوانات، انجمن دیده بان کوهستان، جمعیت زنان مبارزه با آلودگی محیط زیست گیلان، بنیاد توسعه ی پایدار کلاردشت، جمعیت حامیان زمین

در همین رابطه:

– خبرآنلاین(محمد درویش): آیا باغ نوشهر به اندازه پارک استانبول نمی‌ارزد؟

– روزنامه همشهری: با وجود هشدارهای مجلس و صاحب‌نظران؛ باغ گیاه‌شناسی نوشهر تخریب می‌شود!

– خبرگزاری میراث فرهنگی(CHN): در پی تجمع اعتراضی دوستداران محیط زیست؛ عملیات تخریب باغ گیاهشناسی نوشهر متوقف شد.

– پایگاه خبری سبزپرس: در پی درخواست تشکل‌های زیست محیطی از رییس جمهور منتخب؛ روحانی، دولت احمدی نژاد را از تخریب باغ گیاه‌شناسی نوشهر منصرف کرد

– وب‌سایت انجمن اعضای هیأت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌هاو مراتع: باغ گیاه شناسی نوشهر نجات یافت. این پیروزی مبارک باد!

     همکاری و حمایت‌های سزاوار رسانه ملی در ساخت و پخش فیلم‌ها و سریال‌های جذاب تلویزیونی، بدون شک به همراه توجه نهاد آموزش و پرورش به مباحث محیط زیستی در صدر فهرست مؤثرترین و فراگیرترین ابزارهای آموزشی حوزه منابع طبیعی و محیط زیست کشور قرار دارد.

     گفتنی‌است نمونه ارزشمند و قابل‌تقدیر این نقش رسانه ملی، می‌تواند سریال خانوادگی و پرمخاطب «آب‌پریا» باشد که در تعطیلات نوروزی سال ۱۳۹۲ از شبکه دوم سیما پخش شد. به‌پاس ساخت و پخش این مجموعه تلویریونی محیط زیستی؛ انجمن محیط زیستی تسنیم بروجن به همراه ۱۲ تشکل مردمی و نهادهای دولتی مرتبط با حوزه منابع طبیعی و محیط زیست استان چهار محال و بختیاری با تنظیم و ارسال تقدیر‌نامه‌ای به رییس رسانه ملی، از جناب مهندس ضرغامی خواستند که مراتب تقدیر این نهادهای مردمی و دولتی دیار بختیاری را به سرکار خانم مرضیه برومند و همکاران سازنده سریال خانودگی و محیط زیستی آب‌پریا ابلاغ و در آینده از این رویه بیش‌از‌پیش حمایت و پشتیبانی کنند تا به قول خانم برومند از این طریق به سرزمین مادری‌شان ادای احترام و دین کرده باشند.

متن کامل تقدیرنامه:

برادر گرامی؛ جناب آقای مهندس عزت‌الله ضرغامی

رییس محترم سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران

موضوع: تقدیر از دست‌اندرکاران سریال آب‌پریا

     توسعه فرهنگ محیط‌زیست و منابع طبیعی، همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های محوری نهادهای دولتی و غیردولتی فعال در حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی کشور مطرح بوده و تمامی‌دست‌اندرکاران و فعالان این حوزه بر این باورند که دستیابی به این هدف بزرگ در گروی همکاری مسئولانه تمامی نهادها و دل‌سوزان فرهنگی‌اجتماعی کشور خصوصا” رسانه ملی است تا با بهره‌گیری از همه‌ی توانمندی‌‌ها و ظرفیت‌‌های فرهنگی، آموزشی و اعتقادی جامعه و با آموزش و بیان مضامین محیط‌زیستی، مردم را نسبت به پاسداری و حراست از طبیعت و محیط‌زیست پیرامون‌شان حساس ساخت.

     بدون‌شک رسانه ملی به‌عنوان مؤثرترین و فراگیرترین ابزار آموزشی فرهنگی کشور؛ می‌تواند برای نهادینه شدن اخلاق محیط‌زیستی در خانواده‌ها، با بیان ارزش‌های منابع طبیعی و تهدیدهای حوزه محیط زیست کشور از طریق ساخت و پخش سریال‌ها و برنامه‌های جذاب خانوادگی، بیشترین سهم را به‌خود اختصاص دهد. نمونه ارزشمند و قابل‌تقدیر این نقش، سریال خانوادگی «آب‌پریا» است که در ایام تعطیلات نوروزی سال ۱۳۹۲ از شبکه دوم سیما پخش شد و در آن هوشمندانه و به‌زیبایی کوشیده شد تا همه افراد خانواده – به‌ویژه کودکان و نوجوان‌ها – مخاطب قرار گیرند و با زبانی ساده و شیرین با طبیعت پیرامون‌شان آشناتر و نسبت به مخاطرات سرزمین‌شان بیشتر حساس شوند.

     چنین است که ما نهادهای مردم‌نهاد و دولتی مرتبط با محیط‌زیست و منابع طبیعی در استان چهارمحال و بختیاری؛ به‌لحاظ گنجاندن مفاهیم محیط‌زیستی به زبان ساده و جذاب برای مخاطب عام، با تنظیم و امضای این نامه مراتب سپاس و قدردانی خود را از ساخت مجموعه تلویزیونی «آب‌پریا» اعلام داشته و تقاضا داریم این قدردانی به کارگردان محترم این سریال سرکار خانم مرضیه برومند و سایر اعضای سازنده این سریال ابلاغ شود. هم‌چنین آرزو می‌کنیم که رسانه ملی تحت مدیریت حضرتعالی همچنان از این رویه در ساخت سریال‌های جذاب تلویزیونی با مضامین محیط‍‌زیستی بیش‌از‌پیش حمایت و پشتیبانی کند.

نهادهای دولتی و مردمی استان:

اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان چهار محال و بختیاری – اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهار محال و بختیاری – انجمن محیط زیستی تسنیم بروجن – انجمن فوژان سبز هفشجان – انجمن وحدت سبز فرخ‌شهر – انجمن دوستداران طبیعت بروجن – انجمن حافظان طبیعت شیدا – انجمن موج سبز – انجمن نغمه سبز – انجمن حافظان طبیعت شهرکرد – انجمن آهنگ سبز – انجمن سرزمین مهر فارسان – انجمن دوستداران محیط‌زیست شهرکرد – انجمن صدای جنگل – انجمن رفتگران طبیعت چهارمحال و بختیاری                      

     دشت ۷۰۰ هکتاری لاله‌های واژگون در کوهرنگ استان چهارمحال و بختیاری؛ یکی از معروف‌ترین رویشگاه‌های این گل‌های سرنگون در کشور است که عموما” در اواخر فروردین و اردیبهشت‌ماه با ایجاد مناظر زیبا و سحرانگیز بهاری، میزبان هزاران گردشگر از اهالی منطقه و استان‌های هم‌جوار می‌شود.

     در گذشته به‌لحاظ کارکرد مرتعی که برای این منطقه تعریف شده بود، تمامی برنامه‌های مدیریتی پیش‌بینی شده بر بنیاد تولید علوفه و استفاده دام از منطقه بوده و مباحث گردشگری جایگاه چندانی در برنامه‌ریزی‌های منطقه نداشته است. اما در سال‌های اخیر به‌لحاظ کارکرد جدیدی که برای این منطقه تعریف شد و در شمار مهمترین ظرفیت‌های گردشگری طبیعی استان قرار گرفت، در حال حاضر در اردیبهشت‌ماه روزانه پذیرای تا حدود ۲۰ هزار گردشگر از مناطق مختلف کشور می‌شود ولیکن شوربختانه آماده نکردن زیرساخت‌های لازم برای این بارگذاری و انفعال دستگاه‌های متولی مانند سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، منابع طبیعی، حفاظت محیط‌زیست و فرمانداری منطقه ؛ سبب شده است که هر ساله روند کاهش شادابی، تجدید حیات طبیعی و تراکم لاله‌ها شدت یابد.

     نبود مدیریت منسجم و کمبود امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری به‌‍‌همراه عدم توجه سزاوار به مباحث آموزشی و فرهنگ طبیعت‌گردی سبب شد تا روند چیده شدن گل‌ها به همراه سایر گیاهان دارویی‌خوراکی و خارج کردن غده و پیاز آن‌‌ها از داخل خاک توسط برخی از بازدیدکنندگان ناآگاه، به‌طرز نگران کننده‌ای شتاب گرفته و به‌عنوان یک عامل انسانی بیشترین نقش تخریبی را به‌خود اختصاص دهد. بدون‌شک ورود خودرو به دشت که حتی در تعطیلات پایان هفته به حدود ۵ هزار خودرو در روز هم می‌رسد و توقف‌های طولانی مدت، اضافه‌بر اینکه میزان آسیب رسانی و تخریب لاله‌ها را افزایش می‌دهد، باعث آلودگی دیداری منطقه و کاهش جذابیت‌های دیداری این جاذبه گردشگری کم‌همتا می‌شود.

     به‌هرحال به‌نظر می‌رسد راهکار کوتاه‌مدت مهار و مقابله با خطرات نابودی این دشت ارزشمند و کم‌همتا، همکاری مسئولانه تمامی نهادهای متولی مانند سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، منابع طبیعی، حفاظت محیط‌زیست، فرمانداری و نیروی انتظامی منطقه در ممانعت جدی از ورود خودرو به دشت و ساماندهی گردشگران و در درازمدت انجام مطالعه، برنامه‌ریزی و تأسیس زیر ساخت‌های لازم با بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توانمندی‌های بخش خصوصی و جوامع محلی منطقه باشد.

     اضافه بر این اقدامات کوتاه‌مدت و درازمدت؛ راهکار تولید و تکثیر پیازهای لاله‌های واژگون توسط بخش خصوصی و فروش این پیازها با قیمت مناسب در ورودی دشت می‌تواند در کاهش کندن لاله‌ها و خارج‌کردن پیاز آن‌ها از خاک بسیار مؤثر باشد.

می‌توانید مصاحبه نگارنده با خبرگزاری مهر را نیز در اینجا بخوانید.

     به‌بهانه پاس‌داشت ششمین روز هفته منابع طبیعی سال ۱۳۹۱ که در روزشمار این هفته با عنوان «منابع طبیعی و مدیریت جامع حوضه‌های آبخیز» نام‌گذاری شده بود، در روز یک‌شنبه ۲۰ اسفند‌ماه میزبان اهالی روستاهای منطقه دوراهان شهرستان بروجن بودیم. در این برنامه مشارکتی که به همت انجمن محیط‌زیستی تسنیم بروجن و همکاری ادارات منابع طبیعی و آموزش و پرورش منطقه گندمان برگزار شد، بیش از ۱۵۰ نفر از دانش‌آموزان، اهالی و مسئولان محلی و دوستداران طبیعت حضور داشتند.

     حضور در جمع جوامع و بهره‌برداران محلی و آموزش هم‌زمان کودکان و اولیای آنان در یک فضای صمیمانه، از جمله ویژگی‌های قابل‌توجه این برنامه آموزشی بوده که می‌تواند با هم‌پوشانی‌های فرهنگی‌ترویجی در میان اعضای خانواده‌های روستایی، زمینه‌ساز مشارکت بهتر خانواده‌ها در برنامه‌های مدیریتی منابع طبیعی باشد.

    علت انتخاب دوراهان برای برگزاری این برنامه، تعیین و معرفی منطقه دوراهان به‌عنوان «حوضه آبخیز الگویی» از سوی منابع طبیعی استان بود، منطقه‌ای که قرار است با مشارکت جوامع محلی و نهادهای مرتبط دولتی و غیردولتی متولی در حوزه‌های فرهنگی و اشتغال‌زایی، با هدایت و راهبری اداره منابع طبیعی به‌صورت پایلوت برنامه‌های مدیریت جامع منابع طبیعی در این حوضه آبخیز الگویی اجرا شود تا با دست‌یابی به یک الگوی مدیریتی موفق، شاهد گسترش این الگو در سایر حوضه‌های آبخیز مشابه استان باشیم.

     اجرای «طرح همیاران طبیعت» یکی از طرح‌های در دست اقدام منابع طبیعی استان بوده که با اعطای کارت‌های همیار طبیعت(ویژه مروجین دانش‌آموزی) در این برنامه و قرائت «تعهدنامه همیاران طبیعت» توسط دانش‌آموزان، به‌صورت نمادین اجرای این طرح در استان آغاز گردید و دانش‌آموزان منطقه در کنار خانواده‌های‌شان با وظایف و مأموریت‌های خود در زمینه همکاری با مأموران منابع طبیعی آشنا شدند.

     آموزش عملی نحوه کاشت نهال، آبیاری و مراقبت از نهال‌های کاشته شده از دیگر برنامه‌های این روز بود که به‌همراه تهیه کارت شناسنامه درخت برای تمامی نهال‌های کاشته شده به‌نام دانش‌آموزان، به‌شایستگی مورد توجه دست‌اندرکاران و شرکت کنندگان در این برنامه قرار گرفت. مشارکت جدی دانش‌آموزان و اولیای آنان در موضوعات آموزشی ارائه شده، از نقاط برجسته این برنامه بود که در پایان با همکاری مسئولانه و صمیمانه مربیان گرامی مدارس منطقه، مسابقه‌ای در میان آنان برگزار شد و به تعدادی از دانش‌آموزان و اولیای آنان جوایزی اهداء شد.

     حضور بخشدار و رییس اداره آموزش و پرورش منطقه گندمان به همراه تعدای از همکاران و دست‌اندرکاران منابع طبیعی منطقه گواه توجه درخور آنان به مباحث فرهنگی‌ترویجی منابع طبیعی بوده که در جای‌خود قابل‌تحسین است.

     روز چهارشنبه ۱۸ بهمن‌ماه، گندمان میزبان نخستین نشست هم‌اندیشی یک‌روزه تالاب‌های استان بود که به همت انجمن محیط‌زیستی تسنیم بروجن و همکاری بخشداری گندمان برگزار شد. بیش از یک‌صد نفر از اعضای شوراهای اسلامی و دهیاران به‌عنوان نمایندگان جوامع محلی اطراف تالاب‌های منطقه و هم‌چنین مسئولان دولتی، تشکل‌های مردمی‌ و دوستداران محیط‌زیست استان در این نشست حضور داشتند.

     رییس انجمن محیط‌زیستی تسنیم بروجن، مشارکت مسئولانه نمایندگان جوامع محلی ساکن در اطراف تالاب‌های استان را از جمله نقاط قوت این نشست دانسته که می‌تواند زمینه‌ساز امیدواری‌های زیادی برای همراهی آنان در اجرای برنامه‌های حفاظتی و مدیریتی تالاب‌های استان باشد. خانم لیلا اخلاصی هدف از انتخاب گندمان به‌عنوان محل برگزاری این نشست را «افزایش اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی عمومی به بهره‌برداران محلی ‌درباره وابستگی متقابل بین آب‌ها و تالاب‌ها» جهت افزایش سطح مشارکت و آشنایی بیشتر جوامع محلی با پتانسیل‌های اشتغال‌زایی و درآمدزایی تالاب‌ها و تهدیدهای پیش‌روی این محیط‌های تالابی ارزشمند دانسته که از اهداف محوری دست‌اندراران کنوانسیون رامسر در سال ۲۰۱۳ می‌باشد.

     در این نشست هم‌اندیشی که با شعار «تالاب‌ها از آب مراقبت می‌کنند» و در کنار تالاب گندمان برگزار شد، محمد درویش عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور به‌عنوان سخنران شرکت کرده و ابتدا با اشاره‌ای به پیشینه کنوانسیون بین‌المللی تالاب‌ها که برای اولین بار در ۴۲ سال پیش در رامسر برگزار شد، به جایگاه تالاب‌های کشور در سیاهه این کنوانسیون و اهمیت ثبت بین‌المللی محیط‌های تالابی کشور پرداخته و در راستای تحقق اهداف سال ۲۰۱۳ میلادی این کنوانسیون جهانی، به روابط دوسویه آب و تالاب و هم‌چنین وضعیت نگران کننده حاکم بر مدیریت منابع آبی کشور تأکید کردند.

     این متخصص حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی کشور روند سدسازی سال‌های اخیر و عدم رعایت حق‌آبه طبیعی تالاب‌ها، توسعه غیراصولی و بی‌رویه زمین‌های کشاورزی، تغییر کاربری اراضی حاشیه تالاب‌ها به زمین کشاورزی و حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز با برداشت‌های بیش از ظرفیت را عوامل اصلی افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی، خشکی تالاب‌ها و نهایتا” فرو نشست زمین در این عرصه‌های طبیعی ارزشمند دانسته که متأسفانه در استان چهارمحال و بختیاری نیز منجر به تبدیل تالاب‌هایی مانند خانمیرزا، دهنو، شهرکرد و گندمان  به کانون‌های تولید گرد و خاک در منطقه شده‌است.

     محمد درویش پژوهشگر برجسته کشور، توجه به ظرفیت‌های گردشگری و اکوتوریسمی تالاب گندمان و سکونتگاه‌های روستایی اطراف آن و چشم‌اندازهای کم‌نظیر سبزکوه و کلار در اطراف گندمان و هم‌چنین عبور جاده خوزستان از این منطقه – که فلات مرکزی را به جنوب کشور متصل می‌کند – را برای تغییر شیوه‌های بهره‌بردای(زراعی و دامی) از تالاب گندمان بسیار با اهمیت دانسته و آن‌را یکی از محورهای راهبردی تغییر معیشت و ایجاد اشتغال پایدار در منطقه بیان کردند. احیای تالاب گندمان زمینه‌ساز بازگشت مجدد پرندگان به منطقه شده که می‌توان با ایجاد سایت‌های پرنده‌نگری و کاشانه‌های روستایی، زیرساخت‌های ورود گردشگران داخلی و خارجی به منطقه را فراهم کرده تا ضمن معرفی گندمان در سطح ملی و جهانی، پتانسیل‌های اشتغال‌زایی و درآمدزایی کم‌نظیری را در منطقه ایجاد کرده که از پایداری اطمینان‌بخشی نیز برخوردار باشند.

     محمد درویش در بخشی از سخنان خود، توسعه ناپایدار کشاورزی را متهم ردیف اول در ماجرای بحران آب و افت شدید سطح آب سفره‌های زیرزمینی دشت‌های کشاورزی کشور بیان کرده، به‌طوری‌که آمار تخلیه از منابع زیرزمینی در سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۹۰ نشان می‌دهد که در سال ۱۳۵۰ میزان تخلیه کمتر از ۲۰۰۰۰ میلیون مترمکعب بوده در حالی‌که در سال ۱۳۹۰ به حدود ۸۰۰۰۰ میلیون مترمکعب رسیده است. به همین نسبت سطح آب زیرزمینی در سال ۱۳۵۰ از حدود ۲ متر افت به حدود ۱۸ متر افت در سال ۱۳۹۰ رسیده است. متأسفانه در این سال‌ها در بخش کشاورزی به خاطر رسیدن به تولید بیشتر فقط توسعه در سطح و افقی را در دستور کار داشته‌ایم ولی راندمان آبیاری نه‌تنها افزایش چشم‌گیری نداشته بلکه هرسال شاهد افزایش روند برداشت نیز بوده‌ایم و در حال حاضر راندمان آبیاری بین ۳۰-۳۵ درصد است. البته سدسازی‌های بی رویه و جانمایی غلط استقرار صنایع با نیاز آبی بالا نیز در تشدید این روند مؤثر بوده‌است.

     سعید یوسف‌پور مدیر کل حفاظت محیط‌زیست استان با شرکت در برنامه پرسش و پاسخ این نشست، به سؤال‌های نمایندگان جوامع محلی و دوستداران طبیعت در خصوص برنامه‌های دولت در زمینه حفاظت و احیای تالاب‌های استان پاسخ داده و از تهیه «طرح جامع مدیریت منابع آبی در برش‌های استانی و شهرستانی» خبر داد.

     مدیر کل حفاظت محیط‌زیست استان توجه به «مدیریت زیست‌بومی یک‌پارچه» را از برنامه‌های پیش‌‌روی و مورد تأکید سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور عنوان کرده و طرح «پرداخت در قبال خدمات اکوسیستمی» را یکی از مهم‌ترین راه‌کارهای تأمین منابع مالی برای هزینه‌های حفاظت و مدیریت محیط‌زیست و منابع طبیعی استان دانستند.

     تولید آب مورد نیاز در استان‌های اصفهان و خوزستان و هم‌چنین سدهای بزرگ برق‌آبی احداث شده در منطقه، مهم‌ترین خدمت اکوسیستمی استان چهار‌محال و بختیاری به این ‌استان‌های پایین‌دستی بوده که بر اساس این طرح بخشی از درآمد بخش‌های صنعتی، گردشگری و کشاورزی این استان‌ها به چهارمحال و بختیاری در بالادست اختصاص یافته تا در طرح‌های حفاظت آب و خاک و حفظ پوشش گیاهی هزینه گردد.

     حجت‌الاسلام زمانی امام جمعه گندمان در این نشست، از مسئولان نهادهای دولتی متولی در حوزه محیط‌زیست و حوادث غیرمترقبه استان خواستار توجه بیشتر به حفاظت و مراقبت از  تالاب ارزشمند گندمان شده و از مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان خواستند که نسبت به تالاب گتدمان نگاهی بین‌المللی داشته باشند و در همان سطح از اهمیت و اعتبار با این تالاب برخورد کنند.

     بهروز امینی بخشدار گندمان ضمن قدردانی از تلاش‌های انجمن محیط‌زیستی تسنیم برای برگزاری هرچه مؤثرتر این نشست، خواستار پیگیری‌های بیشتر و سزاوارانه اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان برای ثبت بین‌المللی تالاب گندمان در کنوانسیون رامسر شده و اظهار امیدواری کردند که با تکرار برگزاری چنین نشست‌های آگاهی‌بخش، سطح مشارکت مردم محلی در برنامه‌های حفاظتی و احیایی تالاب‌ها افزایش یافته تا با همت بیشتر و درخور دستگاه‌های دولتی مرتبط، شاهد ثبت تالاب گندمان به‌عنوان ۲ هزار و هشتاد و هشتمین تالاب بین‌المللی در کنوانسیون رامسر باشیم.

     بخشدار گندمان احداث بندخاکی و تغییر شیوه آبیاری در زمین‌های کشاورزی اطراف تالاب را در احیای مجدد گندمان و بازگشت پرندگان به این تالاب، حیاتی خوانده و از همکاری‌های داوطلبانه کشاورزان، انجمن محیط‌زیستی تسنیم، اداره حفاظت محیط‌زیست و فرمانداری بروجن در انجام این فعالیت‌های طبیعت‌دوستانه تقدیر و تشکر کردند. آقای امینی اظهار امیدواری کردند که با تخصیص اعتبارات مصوب شده در سازمان حفاظت‌محیط زیست کشور، بزودی شاهد اجرای برنامه‌های مدون حفاظتی و احیایی در تالاب گندمان و چغاخور باشیم.

     بازدید از بندخاکی احداث شده در محل غار اشک زلیخا در شرق تالاب گندمان، برنامه پایانی این نشست بوده که با حضور شرکت کنندگان در نشست صورت پذیرفت.

در همین رابطه:

– خبرگزاری مهر: ظرفیت‌های بالای گردشگری تالاب گندمان/ تهیه طرح جامع مدیریت منابع آبی

– خبرگزاری ایسنا: تاکنون بیش از ۸۴ تالاب با اهمیت بین‌المللی در ایران شناسایی شده است

– وب‌سایت اداره کل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری: طرح جامع مدیریت منابع آبی در سطح کلان و منطقه‌ای درحال تدوین است

     از آنجا‌که در سال‌های اخیر در اثر برداشت‌های غیرمجاز و عدم مدیریت صحیح منابع آبی، تالاب‌های دیار بختیاری نیز با افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی مواجه و شدیدا”در معرض خطر خشکیدگی و نابودی قرار گرفته‌اند، انجمن محیط‌زیستی تسنیم بروجن در صدد است تا هم‌زمان با آیین‌های بزرگداشت روز جهانی تالاب‌ها(دوم فوریه – سال ۲۰۱۳ میلادی)؛ با همکاری بخشداری گندمان در روز چهارشنبه مورخ ۱۸ بهمن‌ماه نشست هم‌اندیشی یک‌روزه‌ای را با حضور نمایندگان جوامع محلی اطراف تالاب‌های منطقه، مسئولان دولتی، تشکل‌های مردمی و دوستداران محیط‌زیست استان چهارمحال و بختیاری در محل بخشداری گندمان برگزار کنند.

     گفتنی است؛ در این نشست هم‌اندیشی که با شعار«تالاب‌ها از آب مراقبت می‌کنند»برگزار خواهد شد، دوست عزیزمان محمد درویش متخصص و چهره‌ی نام‌آشنای حوزه محیط‌زیست و منابع طبیعی کشور به‌عنوان سخنران شرکت کرده و در راستای تحقق اهداف کنوانسیون جهانی تالاب‌ها در سال ۲۰۱۳ میلادی، که همان«افزایش اطلاع‌رسانی عمومی درباره وابستگی متقابل بین آب‌ها و تالاب‌ها»است، ایراد سخن کرده و با حضور مسئولان محلی دستگاه‌های دولتی مرتبط، به روابط دوسویه آب و تالاب و هم‌چنین روند نگران کننده برداشت‌های غیرمجاز، عدم رعایت حق‌آبه طبیعی تالاب‌ها و افت شدید سطح آب‌های زیرزمینی و نهایتا” فرو نشست زمین و تبدیل تالاب‌هایی مانند خانمیرزا، دهنو، شهرکرد و گندمان به کانون‌های تولید گرد و خاک در منطقه خواهند پرداخت.

     مصاحبه نگارنده با خبرگزاری مهر را نیز می‌توانید در اینجا بخوانید.