بربنیاد تازه‌ترین یافته‌های آب و هوایی منتج از نقشه‌های خشکسالی کشور، ایران در شرایطی نا مطلوب از لحاظ بارندگی قرار داشته و پس از گذشت ۷ ماه از سال آبی جاری کماکان شاهد سیطره خشکسالی بر ۷۶ درصد از مساحت کشور هستیم. هر چند که در بهمن و اسفندماه مقدار بارش از میانگین دراز مدت فزونی یافت، اما در فروردین بازهم بارش دریافتی به مانند مهر تا دی ماه بسیار کمتر از بارش دراز مدت بوده و این وضعیت تمام پیش بینی ها و انتظارات مبنی بر وقوع بارش های چشمگیر و بهاری پرباران را کمرنگ تر نموده است.

شوربختانه در سال جاری میانگین کل بارش در کشور برابر ۱۵۲/۱ میلیمتر بوده که نه تنها نسبت به میانگین بارش درازمدت (۱۸۸/۹ میلیمتر)، بلکه نسبت به سال گذشته نیز کاهش محسوسی پیدا کرده و نشان دهنده افزایش وضعیت خشکسالی در کشور می باشد. البته نباید اثرات مخرب عواملی چون شرایط حاکم بر میزان رطوبت خاک و ذخایر آب های سطحی و زیرزمینی سال قبل، کاهش ریزش های جامد حتی در مناطق مرتفع و کوهستانی، افزایش درجه حرارت و تبخیر در برخی نقاط که عمدتا” متأثر از پیامدهای خشکسالی های سال های اخیر می باشد را در تشدید این وضعیت خشکسالی نادیده گرفت.

ضمن قدردانی از دکتر مرتضی خداقلی عزیز و همکاران ارجمندشان در پایگاه مدیریت خشکسالی کشاورزی استان اصفهان به پاس تهیه و ارسال گزارشات ارزشمند وضعیت ماهانه‌ی خشکسالی کشور، مشروح گزارش فروردین ماه ۱۳۹۰ این تیم سختکوش که برای تارنمای طبیعت بختیاری ارسال گردیده است؛ انتشار می بابد:

وضعیت خشکسالی ایران از ابتدای مهرماه۱۳۸۹ تا پایان فروردین ماه ۱۳۹۰

بررسی نقشه ها و آمار مربوط به پایش آخرین وضعیت خشکسالی در پایگاه مدیریت خشکسالی کشاورزی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان از ابتدای سال آبی ۹۰-۸۹ تا کنون نشان می دهد که ایران در شرایطی نامطلوب از لحاظ بارندگی قرار دارد و پس از سپری شدن ۷ ماه از سال آبی جاری کماکان شاهد غلبه خشکسالی بر بخش عظیمی از کشور هستیم. در پایان فروردین ماه ۱۳۹۰، در حدود ۷۵/۶ درصد از مساحت کشور تحت سیطره خشکسالی قرار دارد که نشان می دهد گستره خشکسالی با مساحت و شدت بیشتر  نسبت به ماه قبل حدود ۷ درصد افزایش پیدا کرده است.

بر اساس نمودار ۱ و نیز نقشه وضعیت خشکسالی در کشور، اوضاع خشکسالی در سال آبی جاری به شرح زیر ارزیابی می گردد:

خشکسالی بسیار شدید کمترین مساحت را در میان ۴ کلاس خشکسالی شامل می شود (۶/۸درصد) و از بخش شرقی استان اصفهان شروع شده و پس از در بر گرفتن خور و بیابانک و بخش وسیعی از استان یزد تا فردوس، و بشرویه در استان خراسان رضوی ادامه می یابد. همچنین بخش کوچکی از استان خوزستان (آبادان) در این طبقه خشکسالی قرار می گیرد.

خشکسالی شدید با مساحتی حدود ۲۲/۳ درصد، از شرق کشور (قسمت اعظم استان های خراسان رضوی و خراسان جنوبی) به سمت مرکز (استان های یزد و اصفهان) کشیده شده است. همچنین این وضعیت در قسمت های جنوب غربی (بخش های وسیعی از استان های خوزستان و بوشهر) و غرب کشور (استان های ایلام و کرمانشاه) دیده می شود.

خشکسالی متوسط که بیشترین مساحت (۲۹ درصد) را در سطح کشور به خود اختصاص داده، از ناحیه مرکزی ایران به اطراف منشعب می شود. این کلاس خشکسالی از مرکز به سمت شرق، شمال شرق، غرب و شمال غرب، همچنین از ناحیه مرکزی به سمت جنوب پراکنده شده است. از جمله نواحی شاخصی که این وضعیت در آنها دیده می شود می توان به استان های خراسان شمالی، گرگان، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد اشاره کرد.

خشکسالی خفیف مناطق تحت تاثیر خشکسالی خفیف (کاهش ۲۰ درصد بارش نرمال) بالغ بر ۱۷/۵ درصد، در بخش هایی از شمال کشور از جمله استان های مازندران و گیلان و کل استان قم، بخش وسیعی از استان های مرکزی و همدان و بخش کوچکی از استان های زنجان،سمنان و اصفهان مشاهده می گردد. همچنین این وضعیت در بخش هایی از شمال غرب کشور و نیز به صورت نواری درسطح محدودی از استان های جنوبی از جمله سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان و فارس دیده می شود.

ادامه روند افزایش بارش ها در نیمه جنوب و جنوب شرقی کشور به مانند سه ماه گذشته بر وسعت ترسالی این نواحی افزوده است و علاوه بر ناحیه جنوب و جنوب شرق، بخش های نه چندان وسیعی از شمال و شمال غرب کشور نیز در این دوره ترسالی را تجربه نموده اند، به طوری که در مجموع در کل ایران شاهد ۲۴/۴ درصد ترسالی هستیم که به ترتیب  ۱۰/۵، ۵/۴، ۶/۳ و ۴/۱ درصد به ترسالی های خفیف، متوسط، شدید و بسیار شدید اختصاص یافته است.

نمودار ۲ نشان می دهد که مقدار بارش تفکیکی از مهر تا دی ماه کمتر از میانگین درازمدت بوده و در بهمن و اسفندماه مقدار بارش از میانگین دراز مدت فزونی یافته است. اما در فروردین ماه بازهم بارش دریافتی بسیار کمتر از بارش دراز مدت در این ماه می باشد. در طی ۷ ماه گذشته، آذرماه به عنوان خشک ترین و بهمن ماه به عنوان مرطوب ترین ماه محسوب می شوند.

مطالعات تغییرات بارندگی تجمعی (نمودار ۳) نشان می دهد که در کل ایران از مهرماه تا آذرماه ۸۹ مقدار بارش نسبت به میانگین درازمدت به تدریج کاهش و از دی تا اسفندماه با شیب نسبتاً زیادی روند بارش افزایش یافته و از درصد خشکسالی ها تا حد زیادی کاسته شده است. در فروردین ماه دوباره نمودار روند نزولی پیدا کرده و گستره خشکسالی در کشور افزایش یافته است. که این وضعیت تمام پیش بینی ها و انتظارات مبنی بر وقوع بارش های چشمگیر و آغاز بهاری پرباران را کمرنگ تر نموده است.

مقایسه وضعیت بارش دریافتی سال آبی جاری (مهرماه ۱۳۸۹ تا پایان فروردین ماه ۱۳۹۰) با دوره مشابه آن در سال قبل نشان می دهد گرچه در سال قبل در این بازه زمانی، میزان بارش دریافتی کمتر از میانگین درازمدت بوده است، ولی در سال جاری میانگین کل بارش در کشور (۱۵۲/۱ میلیمتر) نسبت به سال گذشته کاهش محسوسی پیدا کرده و نشان دهنده افزایش وضعیت خشکسالی در کشور می باشد.

بطورکلی این نکته حائز اهمیت است که از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه ۱۳۸۹) تا پایان فروردین ماه ۱۳۹۰ با وجود اینکه برخی از نقاط کشور بارشی بیش از میانگین دراز مدت دریافت کرده اند، اما بارش دریافتی کمتر از میانگین درازمدت بوده است. درمجموع ارزیابی و تحلیل وضعیت خشکسالی فقط محدود به وضعیت حال نمی باشد، بلکه عواملی چون شرایط حاکم بر میزان رطوبت خاک و ذخایر آب های سطحی و زیرزمینی سال قبل در تعیین میزان شدت خشکسالی موثر می باشند. همچنین کاهش ریزش های جامد حتی در مناطق مرتفع و کوهستانی و افزایش درجه حرارت در برخی نقاط، باعث افزایش تبخیر بارش های دریافتی و در نتیجه کاهش میزان رطوبت خاک، منابع آب و ذخیره آب سدها به طور قابل توجهی می گردد. در مجموع متاسفانه اثرات مخربی که خشکسالی سالهای اخیر بر بسیاری از بخش های کشور داشته، همچنان به قوت خود باقی است.

خلاصه وضعیت خشکسالی ایران از مهرماه ۱۳۸۹ تا پایان فروردین ماه  ۱۳۹۰:

– مجموع بارندگی ایران در سال آبی جاری: ۱۵۲/۱ میلی‌متر

– مجموع بارندگی دراز مدت: ۲۰۰/۷ میلی متر

– درصد کاهش بارندگی نسبت به دوره آماری بلند مدت: ۲۴/۲ درصد

– بالاترین درصد خشکسالی: ایستگاه سینوپتیک خورو بیابانک با حدود ۷۹/۷ درصد کاهش بارندگی نسبت به میانگین درازمدت. طی این مدت بارندگی این ایستگاه نسبت به میانگین درازمدت به یک پنجم کاهش یافته است.

– بالاترین درصد ترسالی: ایستگاه بم با ۵۰/۶ درصد افزایش بارندگی نسبت به میانگین دراز مدت

– پرباران ترین استان: استان گیلان با حدود ۲/۵ درصد افزایش بارش نسبت به میانگین درازمدت

– کم باران ترین استان: استان یزد با حدود ۴۷/۷ درصد کاهش بارش نسبت به میانگین درازمدت؛ در واقع بارندگی این استان نسبت به میانگین درازمدت به یک دوم کاهش یافته است.